Een zelfmelder is een veroordeelde met een onherroepelijke onvoorwaardelijke vrijheidsstraf, die zich, na een daartoe ontvangen oproep, zelf dient te melden bij een penitentiaire inrichting of bij de politie voor het ondergaan van de opgelegde vrijheidsstraf. Vanaf 1 maart 2014 worden zelfmelders, conform het beleidskader Detentie, Behandeling en Toezicht op maat in het plusprogramma van een normaal beveiligde inrichting geplaatst. Voorheen kwamen zelfmelders in een beperkt beveiligde inrichting. Zelfmelders die voor inwerkingtreding van onderhavige wijziging in een beperkt beveiligde inrichting zijn geplaatst, blijven in beginsel hun straf in deze inrichting uitzitten. Zij zullen niet op grond van onderhavige wijziging worden overgeplaatst.
Doordat zelfmelders in een plusprogramma terechtkomen , hoeven zij niet eerst zes weken groen gedrag te laten zien alvorens zij in aanmerking komen voor promotie. Daarmee komen zij sneller dan niet zelfmelders in aanmerking voor plaatsing in een (zeer) beperkt beveiligde inrichting of afdeling. Wel moeten zelfmelders ook voldoen aan de overige vereisten voor plaatsing in een (zeer) beperkt beveiligde inrichting of afdeling. Indien daarvoor geen capaciteit beschikbaar is, blijven zij in afwachting van een overplaatsing in een normaal beveiligde inrichting of afdeling.
Indien een zelfmelder zich niet meldt op de datum en het tijdstip die in de oproepbrief staat, wordt diegene direct aangemeld voor arrestatie. De arrestatie kan dan elk moment door de politie plaatsvinden. Bij aanhouding word je geplaatst in een gevangenis met arrestantenregime. Dit houdt in dat je in een basisprogramma komt met beperkte activiteiten.