Rechten en Plichten van gedetineerden

Evenals ieder andere Nederlander hebben ook gedetineerden (grond)rechten, maar de aard van detentie brengt begrijpelijkerwijze beperking met zich mee in het uitoefenen van die rechten. De grondwet heeft dan ook bepaald dat de (grond)rechten van gedetineerden – voorzover dat uitdrukkelijk in de Grondwet is bepaald – beperkt mag worden. Gelet hierop en op kwetsbare leefomstandigheid van gedetineerden is het voor hen zeer van belang om te weten wat hun rechten (en plichten) precies zijn. Kort samengevat hebben gedetineerden de volgende rechten:

(Pbw: Penitentiaire beginselenwet)
1. Opsomming van de rechten van gedetineerden
2. Beklag
3. Beroep
4. Beroep tegen (over)plaatsing, deelname aan een penitentiair program ma, verlof en strafonderbreking
5. Beroep tegen medisch handelen

Opsomming van de rechten van gedetineerden:

Bezoek. De gedetineerde heeft recht op ten minste één uur bezoek per week. (art. 38 Pbw)
Post. De gedetineerden heeft het recht brieven en stukken per post te verzenden en te ontvangen. (art 36 Pbw)
Telefoneren. De gedetineerde het recht ten minste eenmaal per week op in de huisregels vastgestelde tijden en plaatsen gedurende tien minuten een of meer telefoongesprekken te voeren met personen buiten de inrichting. (art. 39 Pbw)

Religie. De gedetineerde heeft het recht zijn godsdienst of levensovertuiging, individueel of in gemeenschap met anderen, vrij te belijden en te beleven. (art. 41 Pbw)
Medische verzorging
Voeding & kleding. De gedetineerde heeft recht op verzorging door een aan de inrichting verbonden arts. (art. 42 Pbw) De directeur draagt zorg dat aan de gedetineerde voeding, noodzakelijke kleding en schoeisel worden verstrekt. De gedetineerde heeft recht op het dragen van eigen kleding en schoeisel, tenzij die een gevaar kunnen opleveren voor de orde of de veiligheid in de inrichting. (art 44 Pbw)
Arbeid. De gedetineerde heeft recht op deelname aan de in de inrichting beschikbare arbeid. (art. 47 Pbw) (maar gedetineerden die in een gevangenis verblijven zijn bovendien verplicht om aan arbeid deel te nemen)
Nieuws & bibliotheek
Onderwijs 8.De gedetineerde heeft recht op het kennis nemen van het en het wekelijks gebruik maken van een bibliotheekvoorziening. (art 48, lid 1, Pbw) 9.De gedetineerde heeft het recht op het volgen van onderwijs en het deelnemen aan andere educatieve activiteiten. (art 48, lid 1, Pbw)
Sport 10.De gedetineerde heeft recht op lichamelijke oefening en het beoefenen van sport gedurende ten minste tweemaal drie kwartier per week, voor zover zijn gezondheid zich daar niet tegen verzet (art. 48, lid 2, Pbw)
Recreatie 11.De gedetineerde heeft recht op recreatie, gedurende ten minste zes uren per week. (art. 49 Pbw)
Luchten 12.De gedetineerde heeft recht op dagelijks verblijf in de buitenlucht, voor ten minste een uur. (art. 49 Pbw)
Als de gedetineerde in zijn bovengenoemde rechten wordt gekort of als diens rechten worden geschonden, of indien de directeur een hem betreffende beslissing neemt waarmee hij niet eens is, kan hij beklag instellen bij de beklagcommissie. Deze mogelijkheid bestaat ook in het geval dat de directeur verzuimt een beslissing te nemen of weigert binnen een redelijke termijn een beslissing te nemen.
LET OP: het beklag dient uiterlijk op de zevende dag na die waarop de hij kennis heeft gekregen van de beslissing waarover hij zich wenst te beklagen ingediend te worden. (art. 61, lid 5 Pbw)

Beklag. Een gedetineerde heeft het recht bij de beklagcommissie beklag doen over een hem betreffende door of namens de directeur genomen beslissing (art. 60 Pbw). De klager heeft het recht zich te doen bijstaan door een rechtsbijstandverlener (bijv. een advocaat) of een andere vertrouwenspersoon. (art. 65, lid 1 Pbw). Indien de gedetineerde de Nederlandse taal niet voldoende beheerst, wordt hij bijgestaan door een tolk (art. 65, lid 2 Pbw)

Beroep. Indien de gedetineerde niet eens is met de uitspraak van de beklagcommissie, dan kan hij binnen 7 dagen na die waarop hij de uitspraak heeft ontvangen, beroep indienen bij de beroepscommissie:

De Raad voor strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming
T.a.v.: De beroepscommissie
Postbus 30137
2500 GC Den Haag

LET OP: anders dan het geval is bij het indienen van het beklag, dient het beroep binnen 7 dagen na die waarop de gedetineerde de uitspraak heeft ontvangen, binnen zijn bij de beroepcommissie. Hangende de uitspraak van de beklagcommissie kan de gedetineerde de voorzitter van de beroepscommissie verzoeken de tenuitvoerlegging van de beslissing waarop het beklag betrekking heeft geheel of gedeeltelijk schorsen. Het beklag dient eerder, of in ieder geval gelijktijdig met het indienen van het schorsingsverzoek, worden ingediend.

Plaatsing, overplaatsing, deelname aan een penitentiair programma, verlof en strafonderbreking
Niet de directeur van de inrichting, maar de selectiefunctionaris (SF) beslist over (over)plaatsing van een gedetineerde, alsmede het al dan niet toewijzen van verlof, en over zijn deelname aan een penitentiaire programma. Als de gedetineerde het niet eens is met een beslissing van de SF kan hij daartegen binnen 7 dagen na die waarop hij kennis heeft genomen van de beslissing, bezwaar indienen (bij de SF).
Als de gedetineerde ook niet eens is met de beslissing van de SF op diens bezwaar, dan kan hij daartegen beroep indienen bij de beroepscommissie:

De Raad voor strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming
T.a.v.: De beroepscommissie
Postbus 30137
2500 GC Den Haag

Indien de gedetineerde in de gelegenheid is gesteld zijn bezwaren tegen een door de SF voorgenomen en hem (lees: de gedetineerde) betreffende beslissing kenbaar te maken, kan de gedetineerde direct (binnen 7 dagen) beroep indien bij de beroepscommissie. Het indienen van bezwaar kan dan achterwege blijven.
Uiteraard heeft de gedetineerde het recht om zich te doen bijstaan door een rechtsbijstandverlener (bijv. een advocaat) of een vertrouwenspersoon. En indien hij de Nederlandse taal niet voldoende beheerst kan hij bijgestaan worden door een tolk.

Beroep tegen medisch handelen
Indien de gedetineerde niet eens is met een beslissing van de arts kan hij daartegen beroep indienen. Met de inrichtingsarts wordt gelijkgesteld de verpleegkundige of andere hulpverleners die door de inrichtingsarts bij de zorg aan gedetineerden zijn betrokken. (art. 28, lid 1, Pm)
Alvorens een beroepschrift in te dienen, dient de gedetineerde een schriftelijk verzoek te doen aan de Medisch Adviseur bij het Ministerie van Justitie – een soort bezwaar – om te bemiddelen ter zake het probleem (de klacht). Dit verzoek dient uiterlijk op de veertiende dag na die waarop het medisch handelen waartegen de klacht zich richt heeft plaatsgevonden te worden ingediend.

Ministerie van Justitie
Afdeling Gezondheidszorg
T.a.v. Medisch adviseur
Postbus 30132
2500 GC Den Haag

Indien de gedetineerde niet eens of niet tevreden is met de uitkomst (lees: de uitspraak) van de Medisch Adviseur, dan kan hij binnen 7 dagen na die van de ontvangst van het afschrift van de uitspraak van de Medisch Adviseur, beroep indienen bij de beroepscommissie:

De Raad voor strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming
T.a.v.: De beroepscommissie
Postbus 30137
2500 GC Den Haag

Artikel 28, lid 2, Pm: Met beslissingen van de arts wordt gelijkgesteld:
a. enig handelen in het kader van of nalaten in strijd met de zorg die de in het eerste lid bedoelde personen in die hoedanigheid behoren te betrachten ten opzichte van de gedetineerde, met betrekking tot wiens gezondheidstoestand zij bijstand verlenen of hun bijstand is ingeroepen;
b. enig ander dan onder a bedoeld handelen of nalaten in die hoedanigheid in strijd met het belang van een goede uitoefening van de individuele gezondheidszorg.
Uiteraard heet de gedetineerde het recht om zich te doen bijstaan door een rechtsbijstandverlener (bijv. een advocaat) of een vertrouwenspersoon. En indien hij de Nederlandse taal niet voldoende beheerst kan hij bijgestaan worden door een tolk.

De “vrijheid” van gedetineerden is beperkt door allerlei leefregels. In het huishoudelijke reglement van een inrichting staat aangegeven wat wel en wat niet mag. Dit kan per inrichting verschillend zijn, omdat een directeur het recht heeft om hier zelf invulling aan te geven.

De gedetineerden hebben de plicht om:
– hun eigen cel schoon te houden,
– persoonlijk hygiënisch te zijn,
– bevelen van inrichting medewerkers op te volgen,
– bij urine controles urine af te geven,
– tijdens arbeid, sport en bezoek gepaste kleding of schoeisel te dragen,
– arbeid te verrichten indien zij al veroordeeld zijn tot een vrijheidsstraf,
– en tot slot in een regime van algehele gemeenschap kunnen gedetineerden worden verplicht zich tijdens de maaltijden, gedurende bezoektijden voor zover zij geen bezoek ontvangen, alsmede gedurende activiteiten waaraan zij niet deelnemen, in hun verblijfsruimte op te houden.